top of page

Słynne Wielkopolanki - Janina Lewandowska

Janina Antonina Lewandowska urodziła się 22 kwietnia 1908 r. w Charkowie na Ukrainie. W 1918 r., w wieku 10 lat, wraz z rodzicami – utalentowaną muzycznie matką Agnieszką z domu Korsońskich oraz ojcem, Józefem Dowbor-Muśnickim, wybitnym generałem, dowódcą Pierwszego Korpusu Polskiego podczas powstania wielkopolskiego – przeprowadziła się do Polski, gdzie zamieszkali w Lusowie pod Poznaniem. Ukończyła ona prestiżowe gimnazjum imienia Generałowej Zamoyskiej. Później studiowała też w Państwowym Konserwatorium Muzycznym, gdzie uczęszczała na zajęcia z fortepianu oraz śpiewu scenicznego. Planowała karierę śpiewaczki, prawdopodobnie zainspirowana matką, która również miała muzyczne wykształcenie, ale poświęciła karierę na rzecz opieki nad rodziną. Janinie nie udało się jednak spełnić tego marzenia z powodu problemów z niedostatkiem głosu oraz sprzeciwu ojca. Generał Dowbor-Muśnicki nie akceptował faktu, że jego córka, którą wychował w tradycyjnych wartościach, występowała wraz z kabaretem lwowskim i śpiewała przed seansami w kinie “Muza”. Po ukończeniu studiów zatrudniła się jako telegrafistka na poczcie miejskiej w Poznaniu oraz pracowała dorywczo na Międzynarodowych Targach Poznańskich. W tym czasie zaczęła również rozwijać nową pasję – lotnictwo. Samolotami oraz lataniem zainteresował ją najprawdopodobniej jej starszy brat Olgierd, oficer Trzeciego Pułku Lotniczego w Poznaniu. Pod wpływem nowo-odnalezionej fascynacji wstąpiła do Aeroklubu Poznańskiego, gdzie w 1937 r. uzyskała licencję pilota sportowego. Brała ona również udział w szkoleniach szybowcowych oraz uprawiała sport spadochronowy, w którym osiągnęła ogromne sukcesy, między innymi była pierwszą kobietą w Europie, która wykonała skok ze spadochronem z wysokości 5000 metrów. 10 czerwca 1939 r. Janina wyszła za mąż za Mieczysława Mariana Lewandowskiego, którego poznała, gdy ten był podoficerem rezerwy lotnictwa oraz pracował jako instruktor w Szkole Szybowcowej w Ustjanowej, Tęgoborzu i Goleszowie. Po wybuchu II wojny światowej, 3 września 1939 r., wraz z innymi członkami Aeroklubu Poznańskiego próbowała przedostać się do broniącej się Warszawy. Plan nie powiódł się jednak z powodu uszkodzenia linii kolejowej a cała grupa została skierowana do przemieszczającego się na wschód oddziału Trzeciej Bazy Lotniczej. Po kilkudniowym odwrocie, najprawdopodobniej 22 września 1939 r., Janina Lewandowska oraz jej grupa zostali otoczeni przez jednostki Armii Czerwonej w rejonie Husiatyna na granicy z Rumunią. To właśnie tam cały ich oddział dostał się do niewoli, a Janina została zatrzymana, podając się za polskiego oficera, co miało zapewnić jej bezpieczeństwo podczas przebywania w niewoli. Po pojmaniu Lewandowska trafiła do obozu specjalnego NKWD w Ostaszkowie, gdzie przetrzymywana była do listopada 1939 r. 6 grudnia tego samego roku została natomiast przewieziona wraz z grupą około 80 polskich oficerów do obozu w Kozielsku. Był to obóz dla polskich jeńców oraz uczestników kampanii wrześniowej. Janina Lewandowska była tam jedyną kobietą. Pomimo wielu trudności brała ona aktywny udział w życiu obozowym, uczestniczyła w tajnych praktykach religijnych, wypalając w tajemnicy hostię i podnosiła współwięźniów na duchu, za co nadano jej przydomek "Matka Boska Kozielska". Równocześnie musiała ona ukrywać swoją tożsamość, podając błędną datę urodzenia i 

nazwisko, aby nie zostać powiązana ze swoim ojcem, generałem Józefem Dowbor-Muśnickim, który ze względu na swoją działalność polityczną i wojskową był negatywnie postrzegany przez władze sowieckie. 20 kwietnia 1940 r. Janina Lewandowska wraz z innymi jeńcami została wywieziona do Katynia, kiedy na mocy uchwały Biura Politycznego WKP(b), NKWD rozpoczęło likwidację obozów oficerskich. Lewandowska została tam zamordowana prawdopodobnie 22 kwietnia, w dniu swoich 32. urodzin. Była jedyną kobietą wśród około 4400 polskich oficerów zamordowanych w Katyniu.Choć jej ciało zostało odkryte trzy lata później przez Niemców, informacja o odnalezieniu kobiecych zwłokach w Katyniu nie została upubliczniona, a jej ciało wkrótce później zaginęło. Jedynymi szczątkami Janiny Lewandowskiej, które zostały odnalezione wiele lat po zakończeniu wojny była czaszka, którą znaleziono w pracowni anatomicznej Wrocławskiej Akademii Medycznej, gdzie trafiła za sprawą prof. Gerharda Buca, członka komisji nadzorującej ekshumacje w Katyniu. Po identyfikacji w 2005 r. czaszka została ponownie pochowana z honorami wojskowymi w rodzinnym grobowcu Dowbor-Muśnickich na cmentarzu w Lusowie. Janina Lewandowska jako jedyna kobieta wśród około 4400 polskich oficerów zamordowanych w Katyniu stała się symbolem poświęcenia i determinacji z jaką Polacy służyli swojej ojczyźnie. Jej dramatyczna śmierć przypomina o brutalności zbrodni jakiej dopuścili się w 1940 roku Sowieci. Historia Lewandowskiej jest również inspirująca z powodu powodu pasji, którym oddawała się za życia. Zainteresowanie muzyką i śpiewem oraz pionierstwo w zakresie lotnictwa oraz sportu spadochronowego, utorowały drogę dla następnych pokoleń kobiet i pozwoliły na przełamywanie barier w tradycyjnie męskich dziedzinach, dając im możliwość rozwijania się w sferach, którymi się interesowały, przyczyniając się do rozwoju emancypacji kobiet w Polsce. 

​

​

    Janina Lewandowska to postać wyjątkowa w historii Polski, szczególnie w kontekście Poznania i jego okolic. Była pierwszą na świecie kobietą-oficerem, która została zamordowana w Katyniu w 1940 roku. Jej życie i działalność w regionie wielkopolskim odgrywały istotną rolę w historii polskiego lotnictwa i wojskowości.

    Urodziła się 22 kwietnia 1908 roku w Charkowie, ale dorastała w patriotycznej rodzinie w Wielkopolsce. Jej ojciec, generał Józef Dowbor-Muśnicki, dowodził Powstaniem Wielkopolskim, które zakończyło się sukcesem i przyczyniło się do przyłączenia Wielkopolski do odrodzonej Polski. Właśnie w Poznaniu i jego okolicach Janina Lewandowska zdobywała pierwsze doświadczenia wojskowe oraz rozwijała swoją pasję do lotnictwa.  W latach 30. XX wieku wstąpiła do Aeroklubu Poznańskiego, gdzie jako jedna z nielicznych kobiet w tamtych czasach zdobyła licencję pilota szybowcowego i samolotowego. Była także spadochroniarką i jedną z pierwszych kobiet na świecie, które skoczyły ze spadochronem z wysokości 5 tysięcy metrów. Aktywnie uczestniczyła w życiu aeroklubu, promując lotnictwo wśród kobiet oraz szkoląc młodych pilotów. Dzięki jej działalności Poznań stał się ważnym ośrodkiem rozwijania kobiecego lotnictwa w Polsce. W tamtych czasach kobiety miały ograniczony dostęp do zawodu pilota, a mimo to Janina Lewandowska przełamywała bariery i pokazywała drogę kolejnym pokoleniom pasjonatek lotnictwa. Wielkopolska była również miejscem jej szkolenia wojskowego. Ukończyła kurs w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, po czym wróciła do Poznania, gdzie działała w ramach rezerwy wojskowej. W momencie wybuchu II wojny światowej zgłosiła się na ochotnika do obrony Polski. Po agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku dostała się do sowieckiej niewoli. Ostatecznie trafiła do obozu w Kozielsku, a w kwietniu 1940 roku została zamordowana w Katyniu. Jej śmierć stała się symbolem tragedii polskich oficerów w czasie II wojny światowej. Działalność Janiny Lewandowskiej w Poznaniu i okolicach pozostawiła trwały ślad w historii regionu. Jej zaangażowanie w rozwój lotnictwa oraz walka o niepodległość kraju sprawiają, że do dziś pozostaje jedną z bohaterek Wielkopolski i Polski. W wielu miejscach upamiętnia się jej życie, a jej imię noszą ulice oraz instytucje edukacyjne, przypominając o jej niezwykłej odwadze i poświęceniu. W Poznaniu organizowane są również wydarzenia upamiętniające jej postać, takie jak wystawy i spotkania historyczne, które mają na celu popularyzowanie jej dorobku i zasług  dla kraju. Jednym z ważnych wydarzeń było odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej Janinie Lewandowskiej w Poznaniu. Władze miasta oraz historycy starają się przypominać o jej bohaterstwie, aby młode pokolenia mogły czerpać inspirację z jej postawy. Powstały również liczne publikacje, które szczegółowo opisują jej życie, działalność oraz tragiczne losy. Jej postać stała się również inspiracją dla kolejnych pokoleń kobiet dążących do kariery w lotnictwie i wojskowości. Wielu historyków podkreśla, że jej determinacja i pasja uczyniły ją jedną z najważniejszych postaci kobiecego lotnictwa w Polsce. Współczesne pilotki i spadochroniarki często przywołują jej historię jako dowód na to, że nie ma barier nie do pokonania, jeśli tylko posiada się wystarczająco dużo odwagi i determinacji.

    Janina Lewandowska to nie tylko bohaterka historyczna, ale również symbol niezłomności i dążenia do celu, który nadal inspiruje kolejne pokolenia. Jej losy pokazują, jak wielką rolę mogą odegrać kobiety w wojsku, lotnictwie i walce o niepodległość kraju.

​

​

​

Źródła: 

Zdjęcia z wydarzenia

bottom of page